گنج‌دره

مختصات:شرقی′۰۷°۴۸شمالی′۲۷°۳۴(نقشه)

تپه گنج دره
اطلاعات کلی
نام	تپه گنج دره
کشور	ایران
استان	استان کرمانشاه
شهرستان	شهرستان هرسین
اطلاعات اثر
نام محلی	گنجیره
سال‌های مرمت	۱۹۶۵ تا ۱۹۶۹ میلادی
کاربری	تپه
دیرینگی	دوره نوسنگی
دورهٔ ساخت اثر	دوره نوسنگی
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۴۳۹۴
تاریخ ثبت ملی	۵ آذر ۱۳۸۰

کاوش‌های گنج‌دره در سال ۱۹۶۵ آغاز شد و تا سال ۱۹۶۹ ادامه داشت. این کار تحت نظارتپروفسور اسمیتباستان‌شناس کانادایی صورت گرفت.

در گنج‌دره مردانی زندگی می‌کردند که یکجانشین و شهرنشین بوده‌اند و با اهلی کردن حیوانات، کاشتن غلات و جمع‌آوری آن زندگی‌شان می‌گذشته‌است. در ضمن انجام کاوش‌ها و حفاری‌ها در بعضی از لایه‌ها آثار ساختمانی و معماری تقریبا سالم کشف شد که امتیاز گنج‌دره را نسبت به مکان‌های تاریخی دیگر که متعلق به مرحله پارینه سنگی بوده‌اند، مشخص می‌کند. در گنج‌دره اشیایی به دست آمده و متعلق به زمان‌هایی است که هنوز چرخ کوزه‌گری اختراع نشده بود. اهالی ساکن در گنج‌دره در هزاره نهم ق.م کشت غلات و برداشت آن را تجربه کرده بودند.

آزمایش‌های صورت گرفته روی زغال‌های به دست آمده از این محل نشان می‌دهد نخستین انسان‌ها در ۸۵۰۰ ق.م در این محل استقرار یافته‌اند. ظروف سفالین درشت با جداره ضخیم که با آتش به صورت نامنظم پخته شده‌اند، پیدایش خشت‌هایی با فرورفتگی در قسمت میانی آن که در دیگر نقاط نمونه آن دیده نشده‌است، پیکان‌های سنگی، اشیای استخوانی، کوزه‌ها، کاسه‌ها، مهره‌ها و زینت‌آلات از جمله آثار و اشیا به دست آمده در تپه گنج‌دره هستند..^[۱]

زندگی در گنج‌دره

نقشه

در طبقات زیرین تپه گنج دره آثار انسان‌هایی دیده می‌شود که از آنها ابزار سنگی مانند تبر سنگی که بدون دسته بوده و در دست برای دفاع یا حمله جای می‌گرفته، و تبرهای سنگی که دستة چوبی داشته و با الیاف طبیعی آن را به دسته‌اش می‌پیچیده‌اند، و پیکان‌های سنگی که خود نشانه‌ای از این بوده‌است که باتیر و کمانآشنایی داشته‌اند، و بسیاری دیگر از ابزار سنگی که جای چاقو یاتیغیا وسایل کوبیدن و خرد کردن غلات یا چیزهایی دیگر پیدا شده، ولی آثار ساختمانی در این طبقه از تپه که مستقیماً با خاک بکر مجاور است به دست نیامده‌است. شاید این انسانها در آن زمان زیر بوته‌هایی از شاخه‌های درخت که ممکن است روی آن را با گل می‌پوشانده‌اند زندگی می‌کرده‌اند و این آثار در نتیجة ساختمان‌هایی که نسلهای بعد از آنها در آن مکان به وجود آورده‌اند از بین رفته‌است. از ظروف سفالین هیچ اثری در این دوران به دست نیامده‌است.^[۲]

بلافاصله پس از این لایه یعنی در روی آن به طبقه‌ای برخورده‌اند که آثار ساختمانی یعنی قسمت پایین اطاق‌هایی پدیدار گشته‌است. دیوار این اطاقها با چیزی که نمی‌توان روی آن نام خشت نهاد ولی به هر حال مرکب از قطعات نامنظمی از گل بوده‌است که مالش یافته و روی آفتاب خشک شده‌است ترکیب یافته‌است. از روی این آثار به خوبی می‌توان دریافت که اطاق‌های کوچکی به صورت مربع نامنظم یا مستطیل ساخته بوده‌اند و در داخل آن اجاق‌ها وکندوهایمتعدد وجود داشته و ظروف سفالینی در میان تمام این آثار پخش است. در این دوران که باید آن را در حدود اوایل هزارة نهم پیش از میلاد قرار داد کاملاً پیداست که انسان‌هایی که در حدود دو سده پیش در این مکان مستقر شده بودند تدریجاً به فن خانه‌سازی وسفال‌گریآشنایی پیدا کرده و از آتش استفادة زیاد می‌کرده‌اند چون تعداد کوره‌های یافت‌شده بسیار زیاد است.^[۲]

زندگی در تپة گنج دره تدریجاً پیشرفت می‌کند و در آخر هزارة نهم پیش از میلاد ظروف سفالین را به کوره می‌برند و حتی روی آن نقوشی به وجود می‌آورده‌اند. شاید اتفاقاً به این مطلب برخورده‌اند که گل وقتی در مجاورت آتش در کنار اجاق‌هایشان قرار می‌گرفته سخت می‌شده و توانسته‌اند از این کشف برای ساختن ظروف گلین استفاده نمایند.^[۲]

در آخر این دوران شماری تندیس‌های کوچکالههمادر که فاقد سر می‌باشند نیز در طبقات بالای تپة گنج دره به دست آمده و این نشان دهندة این مطلب است که در آن دوره به مسائل مذهبی نیز اعتقاد پیدا کرده‌اند. این امری بسیار طبیعی است که در تمام نقاطی که در روزگاران کهن انسان‌ها نشیمن گزیده‌اند آفریننده خود را به صورتی مجسم نموده‌اند و معمولاً ایزد مادر که به وجود آورندة تمام نیازهای بشر است بیش از دیگر خدایان مورد توجه آنها قرار گرفته‌است.^[۲]

در این دوره از تاریخ انسان‌ها در تپة گنج دره اهلی کردن حیوان‌ها نیز آغاز شده‌است. اگر چه مدارک زیاد در این مورد در دست نیست ولی پروفسور «اسمیت» روی خشت‌های نامنظمی که در ساختمان دیوارها به کار رفته جای پای متعدد از بز را مشاهده کرده‌اند و چنین نتیجه گرفته‌اند که بدون شک وقتی این خشت‌ها را برای خشک‌شدن روی آفتاب قرار داده بودند بزهایی کهاهلیشده بوده‌اند از روی آن رد شده‌اند و رفت و آمد کرده‌اند و همین اثر نشانة این است که در آن زمان انسان‌های گنج درهبزرا اهلی کرده بودند. بنابر کاشف گنج دره احتمالاً هنوز گوسفند اهلی نشده بوده‌است ولی آنرا شکار می‌کرده‌اند و از گوشت آن استفاده می‌نموده‌اند.^[۲]